بر اساس نظرات جدید محققان، هوش کودکان علاوه بر انتقال از طریق ژنتیک و به صورت ارثی، رابطه مستقیمي‌با تغذیه دارد.

نتایج به دست آمده از تحقیقات به این نکته اشاره می‌کند که تقویت سیستم عصبی در دوران کودکی، افزایش قدرت تفکر، فعالیت عصب‌ها، افزایش فعالیت مغزی و حافظه، رشد فکری، قدرت تمرکز و همچنین تقویت سلول‌های عصبی در کودکان باعث افزایش ضریب هوشی خواهد شد.

بر این اساس محققان سعی کرده‌اند راهکارهای تغذیه‌ای بیابند که بتواند منجر به دستیابی موارد بالا شود.

بر اساس تحقيقات جديدي که صورت گرفته، ضريب هوشي کودک از زمان بارداري مادر تا سن 2 يا حداکثر 3 سالگي شکل مي‌گيرد و در اين ميان تغذيه صحيح مادر قبل از بارداري و در طي آن، تغذيه کودک با شير مادر و تغذيه صحيح کودک تا سن دو سالگي در ضريب هوشي او مؤثر است.

از عوامل موثر بر ضریب هوشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

- IQ و شیر مادر

نوزادان تغذیه شده با شیر مادر IQ  بالاتری نسبت به کودکان تغذیه شده با شیر بطری دارند. سه علت بیان شده برای این پدیده عبارتند از:

- مواد مغذی موجود در شیر مادر

- مدت زمان شیردهی: هر چه مدت زمان شیردهی بیشتر باشد میزان افزایش IQ بیشتر است ولی اگر تغذیه تنها با شیر مادر بیش از 10 ماه ادامه یابد به علت ایجاد سوءتغذیه باعث افت IQ می‌شود.

- چگونگی شیردهی: شیردهی شبانه گاهی موجب اوتیت گوش میانی می‌شود که این بیماری سبب کاهش IQ می‌شود.

محروميت از شير مادر 8 درجه ضريب هوشي را کاهش مي‌دهد.

- IQ و PUFA

دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) و آراشیدونیک اسید (ARA) از PUFA هایی هستند که نقش مهمي‌در رشد سریع مغز در طول سال اول پس از تولد دارند. این دو اسید چرب از اجزاي مهم تشکیل دهنده شیر مادر هستند.

طبق تحقیقات به عمل آمده مادران شیر دهی که این دو اسید چرب را مصرف می‌کنند کودکانی با IQ بالاتر داشته‌اند.

ماهي‌هاي چرب مانند ماهي آزاد، تُن و ساردين که منبع غني اسيدهاي چرب امگا 3 هستند، تأثير بسزايي دارند. امگا 3 به طور چشمگيري به تقويت سلولهاي مغز جهت افزايش يادگيري و تمرکز کمک مي‌کند.

تحقيقات نشان مي‌دهد روغن ماهي مي‌تواند عامل مهمي براي تقويت ضريب هوشي باشد و به مشکلات رفتاري کودکان مانند اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کودکان توجه کند.

گردو و بادام نيز منابع مفيد ديگري از امگا 3 هستند.

 - IQ و صبحانه:

مصرف صبحانه توسط کودکان باعث افزایش IQ و بهبود عملکرد آنان در مدرسه مي‌گردد. صبحانه مصرفی باید کافی باشد به طوری که بیش از 20 درصد انرژی روزانه فرد را تامین کند. مصرف صبحانه به کودکان کمک مي کند تا فراگيري بهتري داشته باشند. انرژي و مواد مغذي مصرف شده مي تواند توجه و تحرک کودک را تحريک کند و باعث افزايش تحرک و حرکات ورزشي و در نهايت نشاط در کودکان شود. کودک صبحانه نخورده در ساعت 9 الي 10 صبح به ميزان قابل توجهي دچار افت قند خون مي‌شود. استعداد يادگيري او به ويژه در درس‌هايي که به تفکر و انديشه نياز دارند کاهش مي‌يابد. چنين دانش‌آموزي ممکن است دچار افت تحصيلي و بي‌زاري از مدرسه نيز بشود.

غلات يک صبحانه سالم براي حفظ انرژي کودک در طول ساعات مدرسه بوده و از اهميت خاصي برخوردار است. کودکاني که صبحانه مي‌خورند، داراي قابليت تمرکز بيشتر، حافظه و يادگيري بيشتري هستند. علاوه بر آن مي‌توانند در کلاسهاي ریاضی بهتر عمل کنند.

تمام صبحانه‌ها يکسان نيستند. بهتر است از برخي غلات صبحانه با شکر فراوان استفاده نشود.

اگر کودک شما صبحانه‌اي با غلات دوست ندارد، از تخم مرغ استفاده کنيد. مصرف تخم مرغ به ايجاد سلول‌هاي حافظه کمک می‌کند.

IQ و رژیم غذایی دختران

یکی از دلایل کاهش IQ در دختران کمبود آهن در رژیم غذایی آنهاست. تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف غذاهای حاوی آهن و نیز مکمل‌های آهن موجب افزایش IQ این افراد می‌شود. کمبود آهن 9 درجه ضريب هوشي را کاهش مي‌دهد.

از منابع خوب آهن نيز مي‌توان به انواع غذاهاي گوشتي، تخم مرغ، حبوبات، خشکبار، ميوه‌هاي خشک مثل انجير و هلو، سبزي‌هاي با برگ سبز، اسفناج و مغزها اشاره کرد.

در صورتي که مواد غذايي گوشتي را در کنار ويتامين Cمصرف کنيم، امکان افزايش جذب آهن را فراهم کرده‌ايم.آهن در دوران رشد در ساخت بسياري از ويتامين‌ها و انجام واکنش‌ها و حتي به صورت کوآنزيم جهت فعاليت‌هاي سلولي نقش خود را ايفا مي‌کند. در صورت کمبود آهن، ايجاد اختلال در تکامل و هماهنگي سيستم عصبي رخ خواهد داد.محققين معتقدند کودکاني که در دوران رشد فقر آهن داشته‌اند، در بزرگسالي پرخاشگر و زودرنج خواهند بود.

IQ و رژیم اولیه نوزادان زودرس

تغذیه نامطلوب نوزادان نارس با فرمولای استاندارد به جای شیر مادر یا فرمولای غنی شده مخصوص در دوره بحرانی رشد مغزی موجب کاهش IQ آنان می‌شود.

تاثیر این رژیم اولیه نامطلوب در نوزادان نارس پسر بیشتر است.

IQ و رژیم گیاهخواری

عدم مصرف مکمل توسط گیاهخواران این افراد را با مشکل مواجه می‌کند:

- کمبود ویتامین B12  و IQ: کمبود ویتامین B12 موجب آسیب‌های مغزی غیرقابل برگشت از جمله کاهش IQ می‌شود. حتی اگر این کمبود درمان شود باز هم این کودکان اندکی کندی هوشی خواهند داشت.

-کمبود DHA در شیر مادران گیاهخوار موجب کاهش IQ در نوزادان آنان خواهد شد.

-کمبود آهن در گیاهخواران موجب اختلال در رشد مغزی و کاهش IQ می‌شود.

IQ و میکرونوترینت‌ها

اثر برخی از میکرونوترینتها بر IQ مورد بررسی قرار گرفته است که یکی از آنها ید است. از جمله اثرات کمبود ید در کودکان کاهش IQ است.

مسمومیت با سرب نیز از دیگر عواملی است که باعث کاهش IQمی‌شود.مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیاد آهن یا کلسیم جذب سرب را کاهش مي‌دهد.سرب يکي از پايدارترين و منتشرترين فلزات سنگين محيط زيست است.سرب در صورت تماس و جذب کافي مي‌تواند براي انسان مسموميت زا باشد. به علت اينکه هيچگونه نفع يا عملکرد ضروري شناخته شده‌اي در سيستم‌هاي حياتي ندارد، بايد افراد را از مواجهه زياد با سرب حفاظت نمود و عامه مردم را در مورد عادات شخصي آموزش داد تا به اين هدف کمک شود.

در سال‌هاي اخير در مورد نقش سرب در اثرگذاري روي رفتار و نمو عصبي کودکان مطالب زيادي نگاشته شده است. سرب به طور واضح قادر به اثرگذاري منفي روي سيستم اعصاب مرکزي در مقادير بالا است.

همچنین مطالعاتی در زمینه انواع ویتامین‌های گروه B(B1-B2-B6-B12-B3، بیوتین و اسیدفولیک)و IQصورت گرفته که اثر مثبتی در این زمینه گزارش شده است.

در مورد کودکانی که در رژیم غذایی آنها کمبود ویتامین‌ها و املاح وجود دارد به این نتیجه رسیده‌اند که مکمل ویتامین و املاح موجب افزایش IQ آنان مي‌شود.

ويتامين D و پروتئين هم از مواردي هستند که در صورت کاهش آنها رشد مغزي دچار اختلال خواهد شد.

IQ  و کم وزنی

در کودکان کم وزن به علت عدم تامين حداقل نيازهاي غذايي روزانه کودک، اولين شاخص در کاهش وزن و کاهش رشد قد خودنمايي مي‌کند و اين بدان معنا است که سطح سلولي بدن به علت عدم دريافت مواد غذايي نتوانسته به رشد و تکثير خود ادامه دهد. پس مي‌توان گفت مغز نيز که يکي از اجزاي بدن است به اندازه کافي رشد نکرده و نتوانسته به ظرفيت‌هاي لازم خود دست يابد. البته اگر در دوران رشد کودک خيلي زود به جبران خسارات وارده بپردازيم، جاي اميد هست که بدن و اندام‌هاي آن به ظرفيت‌هاي لازم خود برسند و جبران کاستي‌ها نيز بشود، اما اگر سوء تغذيه براي مدت طولاني ادامه داشته باشد کودک دچار يک سري رخدادهاي ناخوشايند خواهد شد که مهمترين آنها عقب ماندگي ذهني کودک است.

سوده ترابیان

کارشناس تغذیه بیمارستان قائم اسدآباد