دوران سالمندي به سنين بالاي 60 سال اطلاق مي‌شود ولي تغييرات سالمندي از سال‌ها پیش از آن، آغاز شده است. سالمندي فرآيندي قطعي و اجتناب‌ناپذير است.

در اين دوران، تغييراتي در بدن ايجاد مي‌شود كه تحت تأثير عوامل مختلفي از جمله ژنتيك، فعاليت بدني و... است اما با بهبود شيوه زندگي از راه تغذيه مناسب و تحرك كافي مي‌توان بروز اين تغييرات را به تعويق انداخت يا از شدت آنها كاست.

با توجه به افزايش روزافزون تعداد افراد سالمند، به منظور بهره‌وري بهتر سالمندان از اين دوران همچنين كاهش هزينه‌هاي مراقبتي و درماني ناشي از سالمندي بايد همه افراد براي رسيدن به اين دوران، آمادگي و آگاهي لازم را داشته باشند كه به طور قطع، يكي از جنبه‌هاي اين آمادگي برخورداري از آگاهي كافي در خصوص نيازهاي تغذيه‌اي سالمندي است.

بهبود رژيم غذايي و مراقبت تغذيه‌اي در دوران سالمندي سبب كمك به حفظ سلامت، عمر با نشاط و راحت، پيشگيري از بروز يا شدت يافتن بيماري‌هاي ناشي از سوء تغذيه، حفظ قدرت روحي و جسمي و در نهايت افزايش اميد به زندگي و طول عمر بيشتر می‌شود.

مشكلاتی كه در سالمندي بيشتر از دیگر دوره‌های زندگي ديده مي‌شود، وضع تغذيه‌اي آنها را تحت تأثير قرار مي‌دهد که از جمله آنها می‌توان ابتلا به بيماري‌هاي مزمن (‌نارسايي قلبي، تنفسي و...)، يبوست مزمن، كمبود املاح، تغيير در احساس طعم، ‌مزه، بو، مشكلات دنداني و وضع غذا خوردن، كاهش ترشح بزاق، داروهاي مصرفي، ناتواني جسمي، نگراني روحي، افسردگي، تنهايي و مرگ همسر، كاهش قدرت خريد و محدوديت درآمد‌، دشواري تهيه و تدارك مواد غذايي و نداشتن مهارت كافي در طبخ و آماده‌سازي غذا، نداشتن وسايل نگهداري و طبخ، عادات غلط غذايي و ‌ناآگاهي تغذيه‌اي را نام برد.

*نكات كليدي تغذيه در سالمندان

سالمندان نيز مانند ساير گروه‌هاي سني براي برخورداري از تغذيه سالم و مناسب لازم است در درجه اول، دو اصل تعادل و تنوع را رعايت كنند.

تعادل (Balance): منظور از تعادل يا توازن در تغذيه، تأمين انواع مختلفي از مواد غذايي به تناسب با يكديگر است به نحوي كه مصرف يك نوع ماده مغذي به مقدار زياد سبب حذف ساير مواد مغذي نشود.

تنوع (Variety): منظور از تنوع يا گوناگوني، مصرف چند غذاي مختلف از گروه‌هاي غذايي است كه در هرم راهنماي غذايي آمده است.

براي برخورداري سالمندان از تغذيه متنوع و متعادل يا به عبارت بهتر، تغذيه سالم بايد به تفاوت شرايط سالمندان با ساير بزرگسالان و در نتيجه، تفاوت نيازهاي غذايي آنها توجه کرد.

با افزايش سن بوي‍ژه در سالمنداني كه تحرك كمتري دارند، بافت عضلاني كوچك‌تر مي‌شود و از سوي ديگر، فعاليت بدني نيز كاهش مي‌يابد كه هر دوي اين عوامل، سبب كاهش نياز به انرژي در فرد سالمند می‌شود. در نتيجه غذاي فرد سالمند بايد كم‌انرژي، مغذي، ‌سبك و زودهضم باشد. در صورت عدم كاهش دريافت انرژي، اضافه وزن و چاقي، سلامت فرد سالمند تهديد می‌شود که بهترين راهكار به منظور كاهش دريافت كالري، كاهش مصرف مواد شيرين و پرچرب است. دليل تأكيد بر كاهش دريافت مواد قندي از اين نظر است كه با افزايش سن، سوخت و ساز مواد قندي، نشاسته‌اي و تحمل بدن نسبت به گلوكز کم می‌شود و در نتيجه فرد سالمند در صورت رعايت نکردن نكات بالا در معرض اختلالات ناشي از آن قرار می‌گیرد.

تفاوت دیگري كه بين شرايط بدني فرد سالمند با ساير افراد بزرگسال ديده مي‌شود، تحليل عضلاني است و از آنجا كه عضلات محل ذخيره پروتئين بدن محسوب مي‌شوند، واضح است كه با تحليل عضلاني از ميزان ذخيره پروتئين و در نهايت مقدار پروتئين بدن فرد سالمند كاسته می‌شود و كاهش پروتئين بدن، خطر ابتلا به  سوء تغذيه پروتئين (‌كمبود پروتئين) و آسيب سيستم دفاعي بدن و افزايش استعداد ابتلا ‌به بيماري‌ها را به دنبال خواهد داشت. همچنين در زمان ابتلا ‌به بيماري و عفونت، اعمال جراحي و شكستگي‌هاي استخوان، بدن به پروتئين بيشتري نياز دارد.

نكته بسيار مهم پس از توجه به دريافت كافي پروتئين در سالمندان، توجه به منبع پروتئين است. توصيه اين است كه سالمندان مانند ساير گروه‌هاي سني هر دو نوع پروتئين حيواني و گياهي را در برنامه غذايي مورد استفاده قرار دهند. اما بايد در نظر داشت كه پروتئين‌های حيواني به دليل تأمين همه اسيدهاي آمينه ضروري، كامل‌تر از پروتئين‌های گياهي هستند و بهترين راهكار در اين خصوص تركيب انواع پروتئين گياهي و حيواني كم‌چرب در برنامه غذايي سالمندان است.

* با افزايش سن، مقدار چربي در بدن افزايش مي‌يابد. به همين دليل، لازم است مصرف چربي در رژيم غذايي كاهش يابد زيرا افزايش دريافت چربي‌ها افزايش خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي عروقي، فشار خون بالا، ديابت و برخي سرطان‌ها را به دنبال دارد. اما بايد توجه داشت كه نيازي به حذف كامل چربی از رژيم غذايي نيست زيرا علاوه بر تأمين مقداري از انرژی مورد نياز بدن، حضور چربي‌ها به بهبود طعم غذا، جذب ويتامين‌هاي محلول در چربي و تأمين اسيدهاي چرب ضروري كمك خواهد كرد. از سوي ديگر، محدوديت شديد در مصرف چربي منجر به كمبود برخي از مواد مغذي و كاهش وزن می‌شود.

* ويتامين‌ها: با افزايش سن به دلیل كاهش دريافت غذا، مشكلات دنداني، كاهش قدرت جذب ويتامين‌ها، ناآگاهي سالمندان در استفاده صحيح از مواد غذايي، استفاده نکردن از مواد غذايي تازه و افزايش نياز به برخي ويتامين‌ها مانند ويتامين ث در شرايط استرس بدن سالمندان در معرض كمبود برخي ويتامين‌ها قرار مي‌گيرند.

* مواد معدني: در دوران سالمندي نياز به مواد معدني نيز در مقايسه با دیگر دوره‌ها متفاوت است اما به دلايل متعدد اين نياز تغييريافته تأمين نمي‌شود از جمله تغيير در جذب به دلایلی از جمله كاهش ظرفيت جذبي و مصرف برخي داروها كه سبب تداخل در جذب و مورد استفاده قرار گرفتن مواد معدني مي‌شوند كه بايد در تغذيه فرد سالمند مورد توجه ویژه قرار گيرد.

* آخرين نكته اينكه ضرورت دريافت آب در همه افراد بر كسي پوشيده نيست اما متأسفانه از آنجا كه تشنگي در دوران سالمندي علامت خوبي براي پي بردن به كمبود آب نيست، سالمندان بيش از سايران در معرض ابتلا به كم‌آبي قرار دارند ضمن آنكه بسياري از سالمندان به دليل ابتلا به برخي بيماري‌ها از جمله پرفشاري خون ناگزير از مصرف داروهاي ديورتيك (مدر) هستند كه ميزان دفع آب را از بدن آنان افزايش مي‌دهد.

مريم شليله كارشناس ارشد علوم تغذيه - كارشناس مسئول تغذيه مركز بهداشت شهرستان همدان